Dlaczego PO przegrała wybory

Samodzielne rządy PiS stały się faktem. Dlaczego tym razem antypisowska histeria, straszenie Kaczyńskim i Macierewiczem, przypominanie farmazonów wygłaszanych z poważną miną na temat Smoleńska (fiuu, bziuu) – nie pomogły?

Czy to tylko zmęczenie 8 latami rządów PO? Czy faktycznie Polska proeuropejska dostała czerwoną kartkę – jak mówili na debacie podczas wieczoru wyborczego Aleksander Kwaśniewski i Adam Michnik?

Przyczyn wymienia się wiele: przesunięcie na prawo znacznej części młodego elektoratu, upadek lewicy (to bezpośrednia przyczyna większości sejmowej PiS), nieprzecięcie na czas afery taśmowej, odejście Donalda Tuska do Brukseli w krytycznym momencie, jakość przywództwa pracowitej, ale nie błyskotliwej Ewy Kopacz, kosztowne dla budżetu, ale atrakcyjne obietnice PiS, porażka Bronisława Komorowskiego i poniesienie kampanii parlamentarnej na fali nieoczekiwanego triumfu Andrzeja Dudy, wreszcie powstanie nowych formacji – Kukiza i .Nowoczesnej – które odebrały Platformie znaczną część głosów.

Jednak kluczowe okazało się według mnie co innego. Mianowicie fakt, że w odbiorze społecznym Platforma Obywatelska została utożsamiona, w znacznej mierze słusznie, z rządzącym Polską i coraz bardziej wyobcowanym establishmentem. Dowodem w oczach opinii publicznej na to była afera taśmowa, ale zachowanie i wypowiedzi polityków koalicji, swoiste poczucie bezkarności, gwarancja stanowisk, jaką dawał im przegrywający ósme wybory z rzędu Jarosław Kaczyński, rozleniwiała i obniżała standardy od dawna.

Kontrola społeczna nad rządami PO była pozorna. Istniał niewypowiedziany pakt o nieagresji – można krytykować, byle w miarę – bo może przyjść PiS. Pakt, który honorowali politycy, spora część mediów i wyborcy. Prawdziwe rozliczenie rządu jest możliwe wtedy, kiedy istnieje wiarygodna obawa, że wyborcy mogą przerzucić głosy na inną formację. W przypadku PO, wyjętej spod normalnej politycznej oceny, takiego zagrożenia nie było. Alternatywa dla PO przez wiele lat nie mogła powstać, bo blokował ją strach przed PiS – zarówno wśród elit, jak i zwykłych wyborców.

PO nie stworzyła sensownej i wiarygodnej narracji – ani w ostatnich kilku kampaniach wyborczych, ani w ostatnich 4 latach rządów, dlaczego to ona zasługuje, żeby rządzić Polską. Nie musiała. PO bez przekonania szczyciła się przeprowadzeniem Polski przez kryzys i wzrostem gospodarczym. Prawdziwa społeczna legitymacja dla tej partii brała się z faktu, że partia ta nie była PiS i przed PiS Polskę skutecznie chroniła. To zwalniało z wszelkiej odpowiedzialności.

Konieczność głosowania po raz kolejny na partię, której ma się serdecznie dość, budziło uzasadnioną frustrację. Frustrację, której nie można było wyładować. Jednak przyszedł moment, w którym wyborcy „mniejszego zła” się zbuntowali. A w zasadzie przyszli nowi, młodsi, którzy takiej narracji „nie kupowali”. Ich frustracja i gniew dały Pawłowi Kukizowi 20 proc. i odebrały zwycięstwo Komorowskiemu. Czar prysł. Skończył się najważniejszy powód (ochrona przed PiS), który skłaniał do głosowania na PO. Dzięki temu mogła powstać Nowoczesna, dlatego Kukiz wszedł do Sejmu, dlatego sukces odniosło Razem. Czas niekwestionowanej hegemonii PO się skończył. To, że PO osiągnęła tak dobry wynik, świadczy tylko o wciąż silnym strachu przed PiS i o słabości inicjatyw dla PO alternatywnych, a także o przewadze, jaką daje robienie kampanii z pozycji rządowych (objazd kraju z workiem prezentów dla miast i regionów).

W polityce wiarygodność jest jedną z podstawowych wartości. Platformie nie chce się już wierzyć. To nie Polska proeuropejska przegrała. To Platforma przestała być jej wiarygodną reprezentacją. Batalia o to, kto obejmie tę funkcję: odnowiona PO, .Nowoczesna czy jakaś nowa lewica, będzie kluczowym zagadnieniem politycznym najbliższych lat.