Ofiara „Solidarności”, część I

Kolejna rocznica 31 sierpnia była i minęła, przemknęła niemal niezauważenie, jeśli nie liczyć jednego uścisku ręki. Dużo bardziej pasjonujące są dla nas dyskusje wokół tego, kto może, a kto nie uczestniczyć w pogrzebach powojennych partyzantów. Czemu „Solidarność” nie pobudza nas do myślenia i dlaczego jest ono koniecznie potrzebne? Dziś pierwsza z dwóch części mojego tekstu.

„Solidarność” przywoływana jako punkt odniesienia brzmi jak recytowanie potężnej niegdyś magicznej inkantacji, ale dziś jest tylko pustym słowem. Dlaczego wspomnienie o stanie wojennym albo odległym w czasie powstaniu warszawskim ożywia nas dużo bardziej? Dlaczego stajemy na baczność przy dźwięku syren 1, ale już nie 31 sierpnia? Po przejściu olbrzyma „Solidarności” przez naszą najnowszą historię trawa się podniosła. Wydaje się, jakby ten gigantyczny powszechny ruch nie pozostawił w polskim społeczeństwie żadnego śladu.

„Solidarność” była totalnym ruchem społecznym. „Solidarność” obejmowała dążenia do narodowego samostanowienia, łącząc je jednocześnie z codziennymi kwestiami bytowymi, poezję wolności z prozą zaopatrzenia w artykuły żywnościowe. „Solidarność” pełniła funkcję quasi-parlamentu, gdzie po raz pierwszy szerokie masy obywateli zetknęły się z polityką w realnym wymiarze. Ruch jednoczący tak wielu różnych ludzi możliwy jest tylko tam, gdzie po drugiej stronie stoi wspólny nieprzyjaciel – autorytarna władza kontrolująca całokształt spraw politycznych, społecznych, gospodarczych i kulturalnych. Demokratyczny, niezależny związek naprzeciw autokratycznej, zwasalizowanej partii. Awers i rewers.

Rozsadzająca peerelowskie realia „Solidarność” nie mieściła się w systemie partyjnego jedynowładztwa. Przy łamaniu podstawowych praw człowieka i racjonalności gospodarczej przez władzę, ograniczenie się do działalności czysto związkowej nie wchodziło w grę. Jednak, jak przypominają badania zespołu Alaina Touraine’a z lat 1980-81, także dla szeregowych członków związku było jasne, że w Polsce tamtego czasu nie było miejsca na prawdziwą demokrację. Myśl o wybiciu się na niepodległość trzeba było chować gdzieś na dno marzeń. Rozpalanie umysłów mogłoby doprowadzić do krwawej konfrontacji – wojny nie tylko domowej.

„Solidarność” znajdowała się w ciągłym napięciu między bytem idealnym a realnym. Świętość niepolityczności, obramowanej narodową i religijną symboliką, współistniała z rozczarowującą powszedniością kompromisów, gadaniny nieprzynoszącej efektów. W ruchu pojawiały się coraz większe podziały, sprzeczności w wyznaczanych celach i formach działalności, brutalizowała się walka o władzę. Słabość ustroju i pogłębiający się kryzys wieściły konieczność przesilenia. Dokonało się ono przy pomocy bagnetów. Paradoksalnie, zdeptanie solidarnościowego karnawału żołnierskim butem 13 grudnia mogło dać szansę na stworzenie legendy o pięknym ogólnopolskim zrywie, który zmienił życie całego narodu i był przykładem dla świata.

W rzeczywistości po 1989 roku pierwsza „Solidarność” była anachronizmem. W świecie indywidualistycznej samorealizacji, bez poczucia moralnej słuszności, jaką dawał wyraźnie określony przeciwnik i wszechobecny system opresji, ten typ wspólnotowości nie jest możliwy. Przynajmniej tak długo, jak Polska niepodległość jest niezagrożona.

Cdn.